De sodomietenvervolgingen van 1730 in de Republiek begonnen (per ongeluk) in de Domtoren in Utrecht.
Joshua Wils, de torenbewaker die op de tweede verdieping in de Egmondkapel woonde, moest zich verantwoorden voor asociaal en aggressief gedrag. Om onder zijn straf uit te komen, vertelde hij het gerecht ondermeer over cruisende mannen die seks hadden in de Michaëlskapel op de eerste verdieping. Dat maakte het gerecht nieuwsgierig en al snel hadden ze een eerste verdachte te pakken. Een paar weken later werd Zacharias Wilsma opgepakt.
•
The sodomite persecutions of 1730 in the Dutch Republic began (by accident) in the Dom Tower in Utrecht.
Joshua Wils, the tower watchman who lived on the third floor in the Egmond Chapel, was being held accountable for antisocial and aggressive behavior. To avoid punishment, he told the authorities about men cruising and having sex in the Michael Chapel one floor below. That piqued their interest—and soon they had their first suspect. A few weeks later, Zacharias Wilsma was arrested.
Zacharias Wilsma besloot niet alleen te bekennen dat hij seks had met andere mannen, maar alles te vertellen wat hij wist. Dit leidde uiteindelijk tot honderden veroordelingen in de hele Republiek, tientallen mannen werden openbaar gewurgd aan een paal, de meeste wisten te vluchten en werden in absentie veroordeeld.
Omdat veel verhoren en getuigenissen bewaard zijn gebleven in de archieven, weten we best veel over het nichtenleven in de Republiek in aanloop tot 1730.
•
Zacharias Wilsma not only confessed to having sex with other men—he decided to tell everything he knew. This eventually led to hundreds of convictions across the entire Dutch Republic. Dozens of men were publicly strangled at the stake. Most managed to flee and were sentenced in absentia.
Because many interrogations and testimonies have been preserved in the archives, we actually know quite a bit about the male same-sex networks in the Dutch Republic up to 1730.
Dit is een kaart van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in 1726. Hier is een grotere versie. De Republiek was een confederatie zonder staatshoofd. Alleen buitenlands beleid en defensie werd samen besloten.
•
This is a map of the Dutch Republic in 1726. Here is a bigger version. The Republic was a confederation of provinces without a head of state. Only foreign affairs and defense were decided on together.
Zacharias Wilsma is geboren in Leeuwarden in april 1707. Op zijn zestiende werd hij knecht van een kapitein in het Staatse Leger. Zijn compagnie maakte een reis via Maastricht, Namen en Sas van Gent naar Breda, waar Zacharias knecht werd van een andere kapitein. Deze kaart van Leeuwarden komt uit 1664. Hier een groter formaat.
•
Zacharias Wilsma was born in Leeuwarden in April 1707. When he was sixteen he started working as a manservant for a captain of the State Army. His company made a journey via Maastricht, Namur and Sas van Gent to Breda, where Zacharias became manservant for another captain. This map of Leeuwarden is from 1664. Here is a bigger format.
•
Hieronder wat beelden uit Leeuwarden. Het Stadhouderlijk Hof, gezicht op de Nieuwetoren, de Kanselarij en huis van arrest Het Blokhuis.
•
Below some images of Leeuwarden. The Stadholder’s Court, view on Nieuwetoren, the Chancellary and house of detention Het Blokhuis.
Zacharias Wilsma verbleef een paar maanden in Maastricht, een militair strategische stad in de verdediging van de Republiek. Hier het gezicht op het Vrijthof met de Sint-Servaaskerk en de hoofdwacht. Hierboven het stadsgezicht.
•
Zacharias Wilsma spent a few months in Maastricht, a militarily strategic city in the defense of the Republic. Shown here: a view of the Vrijthof with the Church of Saint Servatius and the main guardhouse. Above: the cityscape.
Om zich tegen Frankrijk te beschermen, had de Republiek bedongen dat ze van zeven vestingsteden in de Oostenrijkse Nederlanden gebruik mochten maken, de zogenaamde barrièresteden, waaronder Namen. De Nederlandse legeronderdelen waren gestationeerd op de citadel, boven de rivier.
•
To protect itself against France, the Dutch Republic had negotiated the right to use seven fortified cities in the Austrian Netherlands, the so called barrier cities, including Namur. Dutch military units were stationed at the citadel, overlooking the river.
Breda was een belangrijk militair knooppunt in de Republiek en werd bestuurd door de Staten Generaal. Hier een grotere kaart. Zacharias Wilsma verbleef er tot 1727. Toen vertrok hij naar Den Haag.
•
Breda was an important military junction in the Dutch Republic and was governed by the States General. Here a bigger map. Zacharias Wilsma stayed in Breda till 1727, then he moved to The Hague.
•
Hieronder het kasteel van Breda en een (dramatisch) stadsgezicht. Ook een afbeelding van wat mensen in een trekschuit, het populaire openbaar vervoer in de tijd van de Republiek.
•
Below the castle of Breda, along with a (dramatic) city view. Also an image of people in a trekschuit—a horse-drawn barge that served as a popular form of public transport throughout the Dutch Republic.
Zacharias Wilsma komt in het voorjaar van 1726 met de trekschuit aan op Het Zieken in Den Haag, een plek waar hij twee jaar zal verblijven. Hij werkt via een soort uitzendbureau als knecht voor voorname mannen, maar verdiend ook wat bij met sekswerk.
•
Zacharias Wilsma arrived by trekschuit at Het Zieken in The Hague in the spring of 1726—a place where he would stay for two years. He worked as a manservant for prominent men through a sort of employment agency, but also earned some extra money through sex work.
Hier de plattegrond van Den Haag in 1747. Den Haag had geen vestingswerken om de stad te beschermen, maar een brede sloot. Omdat de Staten Generaal in Den Haag zetelde (net als nu, maar met een ander mandaat), hadden veel prominente families in de Republiek een tweede huis hier.
•
Here’s a map of The Hague from 1747. The city had no fortifications for protection—just a wide moat. Because the States General—the highest governing body of the Dutch Republic—was based in The Hague (as it still is today, though with a different mandate), many prominent families in the Republic kept a second home here.
Den Haag was het mekka van de mannenliefde in de jaren vóór 1730. Kroegen, herbergen, bordelen, privé feestjes. En natuurlijk ook cruisen. Dat deed je op het Voorhout en op de Vijverberg. Had je daar niet gevonden wat je wilde, dan kon je nog door naar het Haagse Bos waar bij goed weer de mannen in de bosjes lagen.
•
The Hague was the mecca of male love in the years leading up to 1730. Taverns, inns, brothels, private parties. And, of course, cruising. That happened on the Voorhout and the Vijverberg. If you didn’t find what you were looking for there, you could always head to the Haagse Bos, where—weather permitting—men lay waiting in the bushes.
Van november 1726 tot en met februari 1727 was Zacharias Wilsma in dienst van Willem Paets op Rapenburg 19 in Leiden (nu Japanmuseum Siebolthuis). Ook in deze stad had Zacharias meerdere seksuele avonturen.
•
From November 1726 to February 1727, Zacharias Wilsma was employed by Willem Paets at Rapenburg 19 in Leiden (now the Japan Museum SieboldHuis). He also had several sexual encounters in this city.
Hier is de plattegrond van Leiden uit 1698. Naast dat Leiden de oudste universiteit van Nederland heeft, was Leiden rond 1700 ook het Europese centrum van de lakenindustrie. Cruisen gebeurde ondermeer op het Rapenburg, met als uitvalsbasis de Hortus. Hieronder wat stadsgezichten uit Leiden.
•
Here’s a map of Leiden from 1698. In addition to having the oldest university in the Netherlands, Leiden was also the European center of the woolen cloth industry around 1700. Cruising took place, among other spots, on the Rapenburg, with the Hortus as a regular hangout. Below some city scapes from Leiden.
In 1728, op zijn éénentwintigste, had Zacharias het wel gehad met Den Haag en vertrok naar Amsterdam waar hij drie maanden aan het eind van de Kalverstraat verbleef bij Johannes Keep en zijn neefje Cornelis Boes.
•
In 1728, at twenty-one, Zacharias had had enough of The Hague and left for Amsterdam, where he stayed for three months with Johannes Keep and his nephew Cornelis Boes at the end of Kalverstraat.
Zoals de meeste steden had Amsterdam verdedigingswerken. Die bestonden in Amsterdam uit een brede gracht en vijf meter hoge muren. Op de bolwerken stonden molens. De acht stadspoorten gingen om tien uur ’s avonds dicht en alleen open als er poortgeld werd betaald. Hier de Weteringpoort, vlakbij waar nu het Rijksmuseum is.
•
Like most cities, Amsterdam had its own defenses: a wide canal and five-meter-high walls. Windmills stood on the bastions. The eight city gates closed at ten in the evening and only opened if gate toll was paid. Here Weteringpoort, the city gate near where the Rijksmuseum stands today.
•
Hieronder: Gezicht op het Singel, de vismarkt tegenover het stadhuis op de Dam, de bloemenmarkt op de Sint-Luciënwal en de Munt (Regulierstoren) aan het eind van de Kalverstraat.
•
Below: A view of the Singel, the fish market across from City Hall on Dam Square, the flower market on the Sint Luciënwal, and the Mint (Reguliers Tower) at the end of the Kalverstraat.
Hier is een uitgebreide kaart van Amsterdam getekend door Hendrik de Leth in 1734. De absoluut gedetailleerde versie vind je op wikimedia commons.
Als je de gedetailleerde versie download dan krijg je een fantastisch beeld van de stad. De vismarkt bijvoorbeeld, tegenover het stadhuis op de Dam. Daar zat de populaire herberg ‘t Serpent op het hoekje waar je als man andere mannen kon ontmoeten.
•
Here’s a detailed map of Amsterdam drawn by Hendrik de Leth in 1734. You can find the full high-resolution version on Wikimedia Commons.
If you download the detailed version, you’ll get a fantastic view of the city. The fish market, for instance—right across from City Hall on the Dam. That’s where the popular tavern ’t Serpent stood, on the corner, a known spot where men could meet other men.
Na Amsterdam bracht Zacharias nog wat tijd door in Leeuwarden, maar besloot uiteindelijk om in Utrecht te gaan wonen. Daar vond hij werk als knecht en had verschillende liefdes- en seksavonturen.
•
After Amsterdam, Zacharias spent some time in Leeuwarden, but ended up settling in Utrecht. He found work there as a manservant and got into all sorts of love affairs and sexual escapades.
De favoriete herberg van Zacharias heette de Jeremie. Het zat net buiten de Tolsteegpoort aan de Vaartsche Rijn. De Jeremie had een kamer boven waar van alles kon gebeuren.
•
Zacharias’s favorite inn was called the Jeremie. It stood just outside the Tolsteeg Gate, along the Vaartsche Rijn. The Jeremie had an upstairs room where anything could happen.
Een andere kroeg waar Zacharias graag kwam was de Wijnkrans op de Korte Nieuwstraat, hier achter de Pauluspoort.
•
Another tavern Zacharias liked to visit was the Wijnkrans on Korte Nieuwstraat, just behind the Paulus Gate.
Hier een plattegrond van Utrecht uit het jaar 1758. De elite woonde vooral boven en links van de Domtoren. Aan het eind van de Oudegracht (rechts op de kaart), bij de Tolsteegpoort, zit het tuchthuis. Helemaal links op de kaart is de Bemuurde Weert waar de trekschuiten naar Amsterdam vertrokken.
•
Here‘s a map of Utrecht from the year 1758. The elite mainly lived above and to the left of the Dom Tower. At the end of the Oudegracht (on the right side of the map), near Tolsteeg Gate, is the house of correction. Far to the left on the map is the Bemuurde Weerd, where the trekschuiten for Amsterdam departed.
Helaas voor Zacharias werd hij opgepakt op verdenking van sodomie eind februari 1730. Hij werd gevangen gezet in Huis Hasenberch, het gerechtshof, waar ook alle verhoren plaatsvonden en andere verdachten in de kelder werden gewurgt.
Zacharias werd wonder boven wonder gespaard en bracht de rest van zijn leven (tot februari 1763) door in het Utrechtse tuchthuis.
Huis Hasenberch is het pand met de koetsjes voor de deur.
•
Unfortunately for Zacharias, he was arrested on suspicion of sodomy in late February 1730. He was imprisoned in Huis Hasenberch, the courthouse, where all the interrogations took place and other suspects were strangled in the cellar.
By some miracle, Zacharias was spared and spent the rest of his life (until February 1763) in the house of correction in Utrecht.
Huis Hasenberch is the building with the carriages out front.
Er zijn geen beschrijvingen van hoe Zacharias Wilsma eruit zag. Maar dat het een innemende man moet zijn geweest staat vast. Anders wordt je niet door de elite ingehuurd als knecht en heb je niet overal waar je bent zomaar seks met jan en alleman.
Gelukkig zijn er kunstenaars geweest die graag studies maakten van mannelijk naakt. Hier een verzameling van tekeningen van verschillende kunstenaars uit de 17de en 18de eeuw.
•
There are no descriptions of what Zacharias Wilsma looked like. But one thing is certain: he must have been a charming man. You don’t get hired as a manservant by the elite—or have casual sex wherever you go with just about anyone—if you’re not.
Fortunately, some artists were keen on studying the male nude. Here’s a collection of drawings by various artists from the 17th and 18th centuries.
